\Kim sorusuna cevap veren öğe nedir?\
Dilbilgisinde yüklemin gerçekleştirdiği işi yapan ya da yüklemde bildirilen durumu yaşayan varlığı gösteren öğe, özne olarak adlandırılır. Özellikle \kim sorusuna cevap veren öğe\, cümlede özneyi belirtir. Bu yazıda, öznenin ne olduğu, türleri, nasıl bulunacağı ve sık yapılan hatalar hakkında detaylı bilgi verilecektir. Ayrıca, konuyla ilgili en çok merak edilen sorular da açıklanacaktır.
\Özne nedir?\
Özne, cümlede yüklemin bildirdiği işi yapan ya da yüklemin bildirdiği durumdan etkilenen varlıktır. Klasik tanımıyla, yükleme "kim", "ne" ya da "neyi/neleri" soruları sorularak bulunur. "Kim?" sorusu özneyi bulmak için en yaygın kullanılan yoldur.
Örnek:
"Ali okula gitti." → Gitti? \[Kim?] → Ali → Özne
\Kim sorusuna cevap veren öğe hangi tür özneyi belirtir?\
\Kim sorusu\, çoğunlukla \gerçek özne\ ya da \açık özne\yi bulmak için kullanılır. Bu tür özne, cümlede açıkça yer alır ve yüklemde bildirilen işi yapan kişidir.
Örnek:
"Mehmet kitap okuyor."
Soru: Okuyor? \[Kim?] → Mehmet → Özne
\Özne türleri nelerdir?\
1. \Gerçek (Açık) Özne:\ Cümlede açıkça yer alan ve yüklemin bildirdiği işi yapan öznedir.
2. \Gizli Özne:\ Cümlede açıkça yazılmayan ama yüklemden anlaşılabilen öznedir.
Örnek: "Kitap okuyorum." → Kim okuyorum? → Ben (gizli özne)
3. \Sözde Özne:\ Edilgen çatılı cümlelerde işi yapan değil, yapılan işten etkilenen varlık sözde öznedir.
Örnek: "Kapı kapatıldı." → Kim tarafından? Belli değil. "Kapı" burada sözde öznedir.
4. \Mantıksal Özne:\ Özellikle edilgen cümlelerde, işi yapan varlık cümlede dolaylı yoldan yer alır.
Örnek: "Ev Ali tarafından boyandı." → Yapan: Ali → Mantıksal özne
\Kim sorusuyla bulunamayan özne türü var mı?\
Evet. \Sözde özne\ ya da \gizli özne\, "kim?" sorusuyla doğrudan bulunamaz çünkü ya yüklemden çıkarım yapılır ya da özne edilgen bir durumdadır.
Örnek:
"Yemek yendi."
Kim yedi? Belirsiz. "Yemek" özne gibi görünse de, bu sözde öznedir.
\Kim sorusu yalnızca özneyi mi bulmak için kullanılır?\
Hayır, ancak dilbilgisi açısından cümlede yükleme yöneltilen "Kim?" sorusu çoğunlukla özneyi bulmak için kullanılır. Ancak bu sorunun anlamı bağlama göre değişebilir. Örneğin bir isim cümlesinde veya soru cümlelerinde "Kim?" farklı anlamlara da gelebilir.
Örnek:
"Bu hediyeyi kim aldı?"
Kim aldı? → Özneyi buluruz.
\Sıkça sorulan sorular\
\1. Kim sorusu her zaman özneyi mi bulur?\
Hayır. Cümlede eylemi yapan açıkça belirtilmemişse, yani özne gizli ya da edilgense, "kim?" sorusu ile özne her zaman bulunamayabilir. Ayrıca bazı cümlelerde soru başka bir amaca hizmet eder.
\2. Kim sorusuyla belirtili nesne karışır mı?\
Hayır, çünkü belirtili nesne "neyi?" ya da "kimi?" sorularıyla bulunur. "Kim?" sorusu doğrudan özneye yöneltilir.
Örnek:
"Ali Ayşe'yi aradı."
Kim aradı? → Ali → Özne
Kimi aradı? → Ayşe'yi → Belirtili nesne
\3. Kim sorusu gizli özneyi nasıl bulmamıza yardımcı olur?\
Yükleme yöneltilen "kim?" sorusu cevapsız kalıyorsa, yüklemdeki kişi eki özneyi ima eder.
Örnek:
"Gidiyoruz."
Kim gidiyor? → (Biz) → Gizli özne
\4. Fiilsiz cümlelerde kim sorusu özne bulmaya yarar mı?\
Fiilsiz (isim cümleleri) yapılsa da yüklem olan isim, sıfat ya da zarf varsa özne yine "kim?" sorusuyla bulunabilir.
Örnek:
"Ali hasta."
Kim hasta? → Ali → Özne
\5. Kim sorusuna cevap veren öğe ile ilgili sınavlarda nasıl sorular çıkar?\
Genellikle cümle içinde özneyi bulma, özne türlerini ayırt etme ve özne-yüklem uyumu gibi konular sınavlarda sorulur. Özellikle yüklemden özne çıkarımı yapma becerisi ölçülür.
\Kim sorusuna cevap veren öğe ile ilgili ipuçları\
* Cümlede önce yüklemi bulun, sonra yükleme "kim?" sorusunu sorun.
* Yüklemin kişi ekine dikkat edin. Özne oradan da anlaşılabilir.
* Edilgen çatılı fiillerde sözde özne ve mantıksal özne ayrımına dikkat edin.
* Özneyi bulduktan sonra yüklemle kişi ve sayı bakımından uyumlu olup olmadığına bakın.
\Faydalı kaynaklar\
* Türk Dil Kurumu (TDK) – [https://www.tdk.gov.tr](https://www.tdk.gov.tr)
* Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Türkçe Dilbilgisi kitapları
* Açık Öğretim Lisesi Türk Dili ve Edebiyatı ders notları
* Üniversitelerin
Dilbilgisinde yüklemin gerçekleştirdiği işi yapan ya da yüklemde bildirilen durumu yaşayan varlığı gösteren öğe, özne olarak adlandırılır. Özellikle \kim sorusuna cevap veren öğe\, cümlede özneyi belirtir. Bu yazıda, öznenin ne olduğu, türleri, nasıl bulunacağı ve sık yapılan hatalar hakkında detaylı bilgi verilecektir. Ayrıca, konuyla ilgili en çok merak edilen sorular da açıklanacaktır.
\Özne nedir?\
Özne, cümlede yüklemin bildirdiği işi yapan ya da yüklemin bildirdiği durumdan etkilenen varlıktır. Klasik tanımıyla, yükleme "kim", "ne" ya da "neyi/neleri" soruları sorularak bulunur. "Kim?" sorusu özneyi bulmak için en yaygın kullanılan yoldur.
Örnek:
"Ali okula gitti." → Gitti? \[Kim?] → Ali → Özne
\Kim sorusuna cevap veren öğe hangi tür özneyi belirtir?\
\Kim sorusu\, çoğunlukla \gerçek özne\ ya da \açık özne\yi bulmak için kullanılır. Bu tür özne, cümlede açıkça yer alır ve yüklemde bildirilen işi yapan kişidir.
Örnek:
"Mehmet kitap okuyor."
Soru: Okuyor? \[Kim?] → Mehmet → Özne
\Özne türleri nelerdir?\
1. \Gerçek (Açık) Özne:\ Cümlede açıkça yer alan ve yüklemin bildirdiği işi yapan öznedir.
2. \Gizli Özne:\ Cümlede açıkça yazılmayan ama yüklemden anlaşılabilen öznedir.
Örnek: "Kitap okuyorum." → Kim okuyorum? → Ben (gizli özne)
3. \Sözde Özne:\ Edilgen çatılı cümlelerde işi yapan değil, yapılan işten etkilenen varlık sözde öznedir.
Örnek: "Kapı kapatıldı." → Kim tarafından? Belli değil. "Kapı" burada sözde öznedir.
4. \Mantıksal Özne:\ Özellikle edilgen cümlelerde, işi yapan varlık cümlede dolaylı yoldan yer alır.
Örnek: "Ev Ali tarafından boyandı." → Yapan: Ali → Mantıksal özne
\Kim sorusuyla bulunamayan özne türü var mı?\
Evet. \Sözde özne\ ya da \gizli özne\, "kim?" sorusuyla doğrudan bulunamaz çünkü ya yüklemden çıkarım yapılır ya da özne edilgen bir durumdadır.
Örnek:
"Yemek yendi."
Kim yedi? Belirsiz. "Yemek" özne gibi görünse de, bu sözde öznedir.
\Kim sorusu yalnızca özneyi mi bulmak için kullanılır?\
Hayır, ancak dilbilgisi açısından cümlede yükleme yöneltilen "Kim?" sorusu çoğunlukla özneyi bulmak için kullanılır. Ancak bu sorunun anlamı bağlama göre değişebilir. Örneğin bir isim cümlesinde veya soru cümlelerinde "Kim?" farklı anlamlara da gelebilir.
Örnek:
"Bu hediyeyi kim aldı?"
Kim aldı? → Özneyi buluruz.
\Sıkça sorulan sorular\
\1. Kim sorusu her zaman özneyi mi bulur?\
Hayır. Cümlede eylemi yapan açıkça belirtilmemişse, yani özne gizli ya da edilgense, "kim?" sorusu ile özne her zaman bulunamayabilir. Ayrıca bazı cümlelerde soru başka bir amaca hizmet eder.
\2. Kim sorusuyla belirtili nesne karışır mı?\
Hayır, çünkü belirtili nesne "neyi?" ya da "kimi?" sorularıyla bulunur. "Kim?" sorusu doğrudan özneye yöneltilir.
Örnek:
"Ali Ayşe'yi aradı."
Kim aradı? → Ali → Özne
Kimi aradı? → Ayşe'yi → Belirtili nesne
\3. Kim sorusu gizli özneyi nasıl bulmamıza yardımcı olur?\
Yükleme yöneltilen "kim?" sorusu cevapsız kalıyorsa, yüklemdeki kişi eki özneyi ima eder.
Örnek:
"Gidiyoruz."
Kim gidiyor? → (Biz) → Gizli özne
\4. Fiilsiz cümlelerde kim sorusu özne bulmaya yarar mı?\
Fiilsiz (isim cümleleri) yapılsa da yüklem olan isim, sıfat ya da zarf varsa özne yine "kim?" sorusuyla bulunabilir.
Örnek:
"Ali hasta."
Kim hasta? → Ali → Özne
\5. Kim sorusuna cevap veren öğe ile ilgili sınavlarda nasıl sorular çıkar?\
Genellikle cümle içinde özneyi bulma, özne türlerini ayırt etme ve özne-yüklem uyumu gibi konular sınavlarda sorulur. Özellikle yüklemden özne çıkarımı yapma becerisi ölçülür.
\Kim sorusuna cevap veren öğe ile ilgili ipuçları\
* Cümlede önce yüklemi bulun, sonra yükleme "kim?" sorusunu sorun.
* Yüklemin kişi ekine dikkat edin. Özne oradan da anlaşılabilir.
* Edilgen çatılı fiillerde sözde özne ve mantıksal özne ayrımına dikkat edin.
* Özneyi bulduktan sonra yüklemle kişi ve sayı bakımından uyumlu olup olmadığına bakın.
\Faydalı kaynaklar\
* Türk Dil Kurumu (TDK) – [https://www.tdk.gov.tr](https://www.tdk.gov.tr)
* Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Türkçe Dilbilgisi kitapları
* Açık Öğretim Lisesi Türk Dili ve Edebiyatı ders notları
* Üniversitelerin